۲-۷٫اجزاء سرمایه اجتماعی
بر اساس مطالعات و بررسیها، سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم انتزاعی از ابعاد و شاخص های مختلفی تشکیل گردیده است. برخی معتقدند که برای سرمایه اجتماعی میتوان سه بُعد ساختاری، شناختی و بعد ارتباطی در نظر گرفت:
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۱-بُعد ساختاری
شامل پیوندهای موجود در شبکه (وسعت و شدت ارتباطات موجود در شبکه)، شکل و ترکیب شبکه (سلسلهمراتب شبکه، میزان ارتباطپذیری و تراکم شبکه)، تناسب سازمانی (تا چه اندازه شبکه ایجاد شده برای یک هدف خاص ممکن است برای اهداف دیگر استفاده شود).
۲-بُعد شناختی
شامل زبان و علائم مشترک، روایتهای مشترک.
۳) بُعد ارتباطی
شامل اعتماد، هنجارها، تعهدات و روابط متقابل و تعیین هویت مشترک (مردانپور، ۱۳۸۸). دیوید هالپرن[۲۶] (۲۰۰۵) نیز سرمایه اجتماعی را ترکیبیافته از سه جزء میداند:
الف) شبکه ها ب) هنجارها، ارزشها و انتظارات ج) ضمانتهای اجرائی (قاسمی و همکاران، ۱۳۸۵). همچنین این مفهوم از نظر کلمن شامل اجزاء زیر میباشد:
۱) تعهدات و انتظارات
اگر فرد (الف) کاری برای فرد (ب) انجام دهد با اعتماد به اینکه فرد (ب) در آینده آن را جبران می کند، این امر انتظاری را در فرد (الف) و تعهدی را از جانب (ب) برای حفظ اعتماد ایجاد می کند.
۲) ظرفیت بالقوه اطلاعات
اطلاعات در فراهم آوردن شالودهای برای کنش مهم است. یکی از وسایلی که از طریق آن، اطلاعات ممکن است کسب شود استفاده از روابط اجتماعی است که برای مقاصد دیگر حفظ می شود.
۳) هنجارها و ضمانتهای اجرایی
هنجارهای مؤثر شکل نیرومند، اما گاه شکننده ،سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهد.
۴) روابط اقتدار
اگر کنشگر (الف) حقوق کنترل کنشهای معینی را به کنشگر (ب) انتقال داده باشد، در آن صورت کنشگر (ب) سرمایه اجتماعی به صورت آن حقوق کنترل در اختیار خواهد داشت. اگر عدهای کنشگر حقوق کنترل مشابهی را به (ب) انتقال داده باشند، آنگاه (ب) مقدار زیادی سرمایه اجتماعی در اختیار دارد، که می تواند بر فعالیتهای معینی متمرکز کند. این امر قدرت زیادی به (ب) میدهد.
۵) سازمان اجتماعی انطباقپذیر
سازمانی که برای هدفی بنا نهاده شده، قابل انطباق برای مقاصد دیگر است و سرمایه اجتماعی مهمی را برای افرادی که منابع سازمانی را در دسترس دارند تشکیل می دهند.
۶) سازمان تعمدی
شکلهایی از سرمایه اجتماعی که نتیجه مستقیم سرمایه گذاری توسط کنشگرانی است که هدفشان دریافت سود از سرمایه گذاریشان است. مانند سازمان سوداگری (کلمن، ۱۳۷۷). با توجه به آنچه در مورد اجزای سرمایه اجتماعی گفته شد میتوان به طور خلاصه بیان نمود که «اعتماد»، «مشارکت»، «شبکه های اجتماعی» سه جزء اصلی و مهم سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند.
۲-۸٫دیدگاه های نظری داخلی سرمایه اجتماعی
ورمرزیار(۱۳۸۷) به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی خانواده در بین دانش آموزان سال سوم شهر سنندج پرداخته است. در این مطالعه از رهیافت نظری کلمن استفاده شده است و از روش پیمایش برای جمعآوری داده ها استفاده شده است. یافتههای تجربی تحقیق نشان میدهد که میزان میانگین سرمایه اجتماعی خانواده دانش آموزان در سطح متوسطی بوده و رابطه معنیداری بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی دانش آموزان و سرمایه اجتماعی خانواده آنها مشاهده نگردیده است. این نتیجه مؤید دیدگاه نظری کلمن است که پایگاه اقتصادی-اجتماعی نمیتواند عامل تعیین کننده ای در کیفیت روابط و شبکه های درون خانواده، به عنوان یکی از شاخص های اصلی سرمایه اجتماعی باشد(ورمزیار،۱۳۸۷).
قنادان و اندیشمند (۱۳۸۸) در مطالعه ای به بررسی نقش دانشگاه در ایجاد سرمایه اجتماعی به منظور ارائه الگوی پیشنهادی برای ارتقای نظام آموزش عالی کشور پرداختهاند. مطالعه مذکور با روش توصیفی پیمایشی و از طریق نمونه گیری تصادفی طبقهای انجام شده است. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی (تحلیل عاملی و ضریب همبستگی) صورت گرفته است. پس از انجام تحلیل عاملی، ۷ مؤلفه اصلی و ۵۴ زیر مؤلفه شناسایی شده و با هویت سازمانی، توانمندسازی، همکاری و نفع عمومی، تسهیم دانش و خلق سرمایه فکری، اعتماد و همبستگی مدیریت مشارکتی و آگاهی نامگذاری شده است. نتایج نشان داده که مؤلفه اصلی اعتماد و همبستگی از بالاترین میانگین و مؤلفه مدیریت مشارکتی از کمترین میزان میانگین برخوردار است. بیشترین سرمایه اجتماعی مربوط به استادان و کمترین میزان سرمایه اجتماعی مربوط به مربیان بوده است. شهرستان زرند و کرمان به ترتیب بالاترین و پایینترین میزان سرمایه اجتماعی را داشته اند (قنادان، ۱۳۸۸).
شارع پور و دیگران (۱۳۸۸) به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با مدارا در بین دانشجویان دانشکده های علوم اجتماعی دانشگاه های تهران و علامهطباطبایی پرداختهاند. این مطالعه ، با بهره گرفتن از نظریه سرمایه اجتماعی پاتنام، به دنبال بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و مؤلفه های آن با مدارا میباشد. روش تحقیق پیمایشی بوده و تعداد ۲۲۰ نفر از دانشجویان دانشکده های علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علامهطباطبایی به عنوان نمونه انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد، از میان متغیرهای سرمایه اجتماعی، اعتماد نهادی با تمامی ابعاد مدارا رابطه معکوس و معناداری داشته است. رابطه مستقیم و معناداری بین مشارکت در شبکه های غیررسمی سیاسی و شبکه های رسمی با ابعاد مدارا مشاهده شده است. در این مطالعه برای سنجش سرمایه اجتماعی از دیدگاه پاتنام استفاده شده است . منظور پاتنام از سرمایه اجتماعی، وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد، هنجارها و شبکههاست. با توج به دیدگاه پاتنام، سرمایه اجتماعی به دو بعد شناختی و ساختاری تقسیم بندی شده است. بُعد شناختی شامل؛ اعتماد،همیاری، احساس سودمندی و آگاهی است. بُعد ساختاری شامل؛ شبکه های رسمی و شبکه های غیررسمی است (شارعپور، ۱۳۸۸).عباس زاده و مقتدایی (۱۳۸۸)به بررسی جامعه شناختی تأثیر سرمایه اجتماعی بر دانش آفرینی پرداخته اند. این مطالعه با هدف تععین میزان دانش آفرینی در دانشگاه اصفهان ، در نظر دارد از منظر جامعه شناختی ، تإثیر سرمایه اجتماعی بر دانش آفرینی را تحلیل نماید. روش تحقیق ، پیمایشی بوده و جامعه آماری پژوهش دربرگیرنده اعضای هیأت علمی دانشگاه اصفهان به تعداد ۴۷۶ نفر می باشد که از این تعداد ۱۴۲ نفر بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران و به شیوه تصادفی انتخاب شده اند . نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بین دانش آفرینی و سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد . این امر نشان می دهد که اگر بر سرمایه اجتماعی استادان افزوده شود، در این صورت سطح دانش آفرینی نیز ارتقاء خواهد یافت.
در این مطالعه برای سنجش سرمایه اجتماعی، شاخص های برخورداری اساتید از شبکه اجتماعی، مشارکت علمی اساتید و اعتماد اجتماعی آورده شده است. نتایج نشان می دهد که برخورداری اساتید از شبکه اجتماعی در حد مطلوبی نبوده است . مشارکت علمی در بین اساتید در حد نسبتاً ضعیفی بوده است. میزان اعتماد بین شخصی در بین اساتید در حد قابل قبولی ارزیابی شده است. با توجه به جمع بندی شاخص های سرمایه اجتماعی اساتید، میزان سرمایه اجتماعی اساتید پایینتر از حد متوسط بوده است(عباسزاده،۱۳۸۸).
اقبالی(۱۳۸۸) به بررسی میزان سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در بین جوانان شهر ایوان غرب پرداخته است. در این پژوهش، نظریه «افه و فوش[۲۷]» بهعنوان نظریه غالب جهت بررسی سرمایه اجتماعی استفاده شده است و از نظریات کریشاوآفف، بوردیو، فوکویاما و پاتنام در تکمیل آن استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان میدهد که میزان سرمایه اجتماعی در بین جوانان شهر ایوان در سطح پایینی است. ۳۶ درصد آنان دارای سطح پایینی از سرمایه اجتماعی، ۹/۴۲ درصد دارای سطح متوسط سرمایه اجتماعی و تنها ۲۱ درصد پاسخگویان از میزان بالایی از سرمایه اجتماعی بهره مند بودند. از عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی می توان به میزان دینداری، اشتغال، میزان تحصیلات، رسانه پایگاه اقتصادی –اجتماعی خانواده، جنسیت، وضعیت تأهل و مدت زمان اقامت در شهر نام برد. رابطه و تأثیر عوامل مذکور در سطح تحلیل دومتغیره بررسی شده است( اقبالی، ۱۳۸۸).سالارزاده و محبوبی(۱۳۸۸) به مقایسه سرمایه اجتماعی و پایگاه اقتصادی اجتماعی در موفقیت تحصیلی دانش آموزان پیش دانشگاهی شهر ارومیه پرداختهاند. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر روی موفقیت تحصیلی دانش آموزان دوره پیشدانشگاهی شهر ارومیه طراحی و اجرا شده است. فرضیه اصلی در این تحقیق، احتمال وجود رابطه بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان است. برای بررسی این فرضیه از روش پیمایشی و از طریق مصاحبه در چارچوب پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است.نتایج تحقیق نشان داده که بین سرمایه اجتماعی و موفقیت تحصیلی دانش آموزان دوره پیشدانشگاهی شهر ارومیه، همبستگی مثبت و بسیار ضعیفی وجود دارد. نتایج قابل تعمیم به جامعه آماری نبوده و فرضیه اصلی رد می شود. بر اساس یافتههای تحقیق، تأثیر پایگاه اقتصادی اجتماعی خانوادههای دانش آموزان بر موفقیت تحصیلی آنان به اثبات رسید و معنیدار بوده است. بین سطح ارتباطات اجتماعی و نیز بین میزان اعتماد دانش آموزان و موفقیت تحصیلی آنان رابطه وجود دارد(سالارزاده، ۱۳۸۸).
۲-۹٫دیدگاه های نظری خارجی سرمایه اجتماعی
۲-۹-۱٫نظریه جیمز کلمن
کلمن اولین محققی بود که به بررسی تجربی مفهوم سرمایه اجتماعی پرداخت. کلمن به کارکرد سرمایه اجتماعی توجه دارد. به نظر او، سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنش گر اجازه می دهد تا با بهره گرفتن از آن به منابع خود دست یابد . این بعد از ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات، مجاری اطلاعرسانی، هنجارها و ضمانت اجرایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع میشوند (کلمن، ۱۳۷۷ : ۴۷۶).
به اعتقاد کلمن، سرمایه اجتماعی می تواند به سه شکل ظاهر شود:
اول، تکالیف و انتظاراتی که بستگی به میزان قابلیت اعتماد به محیط اجتماعی دارد.
دوم، ظرفیت اطلاعات برای انتقال و حرکت در ساختار اجتماعی که بتوان پایهای برای کنش فراهم نمود.
سوم، هنجارهایی که توأم با ضمانت اجرایی موثر باشند(شارع پور , ۱۳۸۱).
کلمن برخی ازروابط اجتماعی راکه می تواند منابع سرمایهای سودمند ایجاد کند به شرح ذیل نام می برد.
۱-تعهدات وانتظارات
اگر Aبرای Bکاری انجام دهد با اعتماد به اینکه Bدر آینده آن را جبران خواهد کرد این امر انتظاری را در A وتعهدی را ازجانب B برای حفظ اعتماد ایجاد می کند. این تعهد را می توان مانند ( برگه ای اعتباری) تصور کرد که دردستA است باید عملکردی از طرف Bبازخرید شود. اگرA تعداد زیادی از این برگه های اعتباری ازتعدادی افرادکه باآنها رابطه دارد در دست داشته باشد در آن صورت همانند ی باسرمایه مالی مستقیم است. این مجموعه برگه ها اعتباری بزرگ را تشکیل می دهند که A می تواند درصورت لزوم از آن استفاده کند، مگر اینکه اعتمادکردن غیرعاقلانه باشد و برگه ها بیانگر وام های اعتباری باشند که بازپرداخت نخواهد شد.
پس دو عامل برای این شکل از سرمایه اجتماعی حیاتی است. اول میزان درخوراعتمادبودن محیط اجتماعی که به این معناست که تعهدات بازپرداخت می شود. دوم، میزان واقعی تعهداتی است که برعهده گرفته می شود( کلمن،۴۶۷:۱۳۷۷). برای مثال دریک اجتماع کشاورزی که درآن علوفه زمین کشاورزی توسط دیگری جمع می شود و ابزارهای وسایل کشاورزی به طورگسترده قرض گرفته می شود وقرض داده می شود، سرمایه اجتماعی به هرکشاورز امکان می دهدکه کارفرد را باسرمایه فیزیکی کمتری به صورت ابزار و وسایل به انجام رساند. یک چنین ساختاراجتماعی همانند اجتماعی است که درآن سفته، برات ( یعنی قرض) دست به دست می شود و مانند پول از آن استفاده می شود بطور موثر سرمایه اجتماعی برای سطح معینی ازفعالیت تولیدی را کاهش می دهد(کلمن،۴۷۰:۱۳۷۷). اما اینکه چرا کنشگر عقلانی تعهدات را به وجودمی آورد؟ زمانی که من خدمتی برای شما انجام می دهم در زمانی است که شما نیاز دارید و هزینه زیادی برای من نیازمندم با خدمتی آن راجبران کنید که بیش از آنکه این خدمت برای من تمام شده است، به سودمن خواهدبود. البته این مبادله عمدتا به غیراز پول راشامل می شود و کلیه خدمات را که طبیعتاً برای دریافت کننده بیش ازکمک دهنده ارزش دارد را شامل می شود (کلمن، ۴۷۳:۱۳۷۷).
۲-ظرفیت بالقوه اطلاعات
ظرفیت بالقوه اطلاعات جزء ذاتی وجدایی ناپذیری ازروابط اجتماعی است. اطلاعات برای فراهم ساختن شالوده ای برای کنش مهم است اما به دست آوردن آن پرهزینه است. یکی ازوسایلی که ازطریق آن، اطلاعات ممکن است کسب شود استفاده ازروابط اجتماعی است. فردی که عمیقاً به رویدادهای جاری علاقه مند نیست ولیکن میخواهد که ازتحولات مهم اطلاع داشته باشد چناچه بتواند اطلاعاتی راکه نیاز دارد از دوستی که به این گونه مسائل توجه نشان دهد دریافت کند، وی می تواند در وقت لازم برای خواندن روزنامه صرفه جویی کند(کلمن،۴۷:۱۳۷۷).
۳-هنجارهاو ضمانت نامه های اجرایی موثر
هنجارهای موثردرقالب وشکل دستوری به شکل نیرومندی باعث ظهور سرمایه اجتماعی درجمع می شوند وفرد تحت تاثیرقدرت این هنجارها باید منافع شخصی را رهاکند وبه سود جمع عمل کند. البته کلمن معتقداست که هنجارها می توانند بروز ابتکاروخلاقیت را نیزمانع گردند.آنجا که اشاره می کند هنجارهای موثر در یک حوزه می توانند نوآوری در یک حوزه را کاهش دهند، میتوانند نه تنها کنشهای انحرافی را که به دیگران آسیب می رساند بلکه همچنان کنش های انحرافی را که می تواند سودمند باشد، محدود کند (کلمن، ۴۷۵:۱۳۷۷).
۴- ایدئولوژی
عامل دیگرکه برایجاد و نابودی سرمایه اجتماعی تاثیر می گذارد ایدئولوژی است. ایدئولوژی می تواند با تحمیل این خواست به فرد که به سود کسی یا چیزی غیر از خود عمل کند، سرمایه اجتماعی به وجودآورد.
این امر در اثراتی که ایدئولوژی مذهبی در واردکردن افراد، به توجه به منافع دیگران دارد آشکاراست. به زعم کلمن، ایدئولوژی می توانداثرمنفی برایجاد سرمایه اجتماعی داشته باشد. ایدئولوژی خودبسندگی، مانندآنچه طرفداراناپیکوردریونان باستان به آن اعتقادداشتند و یا یک ایدئولوژی که بر روابط جداگانه ومستقل هرفرد باخداوند تاکید می کند که عمدتاًاساس آیین پروتستان راتشکیل می دهد، میتواندازایجاد سرمایه اجتماعی جلوگیری نماید(کلمن،۴۹۱:۱۳۷۷).
۵-روابط اقتدار
اگرکنشگرA، حقوق کنترل کنش های معینی رابه کنشگردیگری ،B، انتقال داده باشد، درآن صورت B سرمایه ای اجتماعی به صورت آن حقوق کنترل دراختیاردارد. اگر عده ای کنشگر، حقوق کنترل مشابهی رابه Bانتقال داده باشند، آنگاه B مقدارزیادی سرمایه اجتماعی دراختیارداردکه می تواندبرفعالیت های معینی متمرکزکند و این قدرت زیادی به B می دهد.
۶-اشکال سازمانی سرمایه اجتماعی
به اعتقاد کلمن تشکل افراد در سازمان های داوطلبانه ومحصولات فرعی این گونه سازمان ها، نوعی سرمایه اجتماعی است که منافع آن شامل حال همه شرکت کنندگان وهم مشمول حال سایرافرادجامعه می گردد. از دیدکلمن سازمان های داوطلبانه به موازات فعالیت برای هدف اصلی خود، دو نوع محصول فرعی به عنوان سرمایه اجتماعی بوجودمی آورند.
