چای به عنوان یک نوشیدنی تفننی گرم در شهرها جانشین قهوه شد اما علاوه بر قهوه که به نوبه خود یک ماده وارداتی بود در تمام مناطق ایران دم کرده گیاهان مختلف را به عنوان نوشیدنی گرم مصرف می کردند (همان، ص۱٠۳)
در ایران چای از جهت اعتقادی جایگاهی ندارد و محور اصلی هیچ رسم ایینی نیست اما به شکلهای گوناگون در رسم ها و مراسم و ایین ها مورد استفاده قرار می گیرد در مواردی هم وسیله بیان یا نمایش مفهوم معینی شده و به اصطلاح بصورت نشانه فرهنگی درامده است. چای هم در مراسم سوگواری و هم در مراسم جشن و شادی عام ترین و رایج ترین وسیله پذیرایی است. در دیلمان غنچه سفید چای را پیش صاحب مزرعه و باغ چای می برند و از او هدیه می گیرند در منطقه کلاچای و قاسم اباد برای این مفهوم اصطلاح نثار کردن را بکار می برند گل اول چای را نثار صاحب باغ می کنند. (همان، ص۱۳۵)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در منطقه لاهیجان و دیلم در دهه اول محرم حاجتمندان نذر می کنند و یک استکان از ظروف چای خوری روضه سرا را پنهانی بر می دارند و به خانه می اورند اگر حاجتشان براورده شود سال بعد یک دست استکان می‎خرند و به صاحب مجلس روضه می دهند و اگر نه همان استکان را به روضه برمی گردانند. (همان ۱۳۷۸-ص۱۳۶)
در بیشتر نقاط ایران رسم است که عروس در مجلس خواستگاری با چای از مهمانان پذیرایی می کند تا خواستگاران هنر او را در پذیرایی ببینند به این ترتیب مهارت در پذیرایی با چای معیار سنجش تربیت و خانه داری دختر شده است. در پاره ای روستاهای گیلان شرقی اکر خانواده دختر با خواستگار موافق نباشند برای هریک از کسانی که به خواستگاری امده اند دوتا چای یکجا می گدارند به این معنا که در فاصله دوتا چای که برای پذیرایی معمول است فرصتی برای گفتگو باقی نماند (همان، ص۱۳۷) . در شهر و روستاهای گیلان شرقی بعد از مراسم عقد چای پز (مسئول چای دهی مجلس) برای داماد چای دورنگ می اورد و داماد مبلغی پول در نعلبکی می گذارد. (همان، ص۱۳۹) کشت چای در کنار شالی زارهای گیلان و مازندران رواج یافت و ترانه‎هایی که هنگام برداشت دسته جمعی و بصورت همگروه خوانده می شود از فرهنگ شالی کاری به چای انتقال یافته است. بطور کلی ترانه خوانی هنگام کار بیشتر در کارهایی که صورت دسته جمعی دارند معمول است به همین لحاظ چای تنها در مرحله کار جمعی برگ چینی رسم ترانه خوانی هم اوارا از فرهنگ شالی کاری گرفته است
چقدر چایی چینم زمبیل پورابو
نبم افتو دیمه تا کمرابو
موباشر جان بی شیم ناهار دیرابو
می برار نیدم می دل پورابو. . . (همان، ص۱۴۳)
در ایران شربت نوشابه شادی هاست و قهوه در سوگواری ها مصرف دارد اما چای در همه گونه مجالس و در همه جا بکار میرود عمومی ترین و ساده ترین وسیله پذیرایی است در گرمای تابستان و سرمای زمستان با یک چای داغ خستگی را از تن می زدایند. برای راننده بیابان قمقمه چای همراه نیمه شب های راه های دراز است در خانه ودر قهوه خانه مهمان به یک پیاله چای به عنوان حداقل پذیرایی دعوت می شود در دکان و کارگاه و اداره و هرجای دیگر که محل کار باشد نیز چنین است در قهوه خانه های بین راه ها اول چای پیش مسافران می‎گذارند بیشتر مردم صبحانه شان با یک چای شیرین همراه است و در بیشتر خانواده ها پیش از نهار و شام و پس از ان بساط چای دایر است غروب های ماه رمضان نیز قلقل سماور صدای اشنای کنار سفره های افطار است. (همان، ص۱۵۷)

۴-۱۳-نمایی از گیاه چای

۴-۸-دمنوش ها

چای، نام گیاهی است که دارای برگ های سبز و خرم و دندانه دار می باشد. دانه های این گیاه کاشته می‎شود و نهال های دو. ساله ریشه دار آرا نشا می کنند و از سال چهارم، بهره برداری از آن را آغاز می نمایند. برگ های این گیاه بصورت های مختلف فرآوری می شود و موردمصرف قرار می گیرد. این گیاه نخستین بار حدود پنج هزار سال پیش در سرزمین چین شناخته شد و طی سه قرن گذشته به عنوان نوشیدنی غالب، در کلیه کشور های جهان استفاده گردید. هلندی ها در سده هفدهم، چای را از چین به اروپا بردند و در قرن هجدهم میلادی، کم کم چای به عنوان نوشیدنی غالب، مرسوم شد و این روش در سایر نقاط جهان اشاعه یافت. تا پیش از این امر، در نقاط مختلف دنیا، دمنوش گیاهان مختلف به منظور رفع خستگی، درمان و نیز تغییر ذائقه استفاده می گردید اما پس از رواج چای، استفاده از دمنوش های دیگر به تندریج به فراموشی سپرده شد و مردم از منافع سرشار آن محروم شدند و این امر تا جایی پیش رفت که واژه چای به عنوان جایگزینی برای معرفی کلیه دمنوش ها مورد استفاده قرار گرفت، مثل، چای گا گاوزبان (فهیمی مهدی، ۱۳۹٠، ص ۱۷).
درواقع، استفاده از گیاهان دارویی و فراورده های آن از سابقه ای به قدمت عمر بشر برخوردار است. طبق اسناد موجود، استفاده از گیاهان در تامین سلامت و پیش گیری از بیماری در بسیاری از تمدن های جهان از جمله مصر، یونان، چین، هند و ایران مرسوم بوده است. در ایران استفاده از گیاهان دارویی به صورت های مختلف و از جمله دمنوش، سابقه ای بسیار کهن دارد، تا جایی که در دوران باستان و در مکتب زرتشت یا مزدیسنا، استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها چنان مرسوم بود که به پزشکی در این راستا کمک می کرد، (ارور پزشک) می گفتند. ارور پزشک طبیبی بود که به کمک عصاره گیاهان و فراورده های آن، بیماری ها را درمان می‎کرد، او کسی بود که روش درمانی اش به کمک شیره گیاهان و دمنوش های گیاهی انجام می شد. استفاده از این دمنوش ها تا ۱۵٠ سال پیش در ایران رایج و مرسوم بود اما با رواج مصرف چای در ایران، استفاده از دمنوش هایی که روزی جزء لاینفک زندگی مردم بود، به صورت محسوس کم شد. از اوایل قرن نوزدهم میلادی و با پیشرفت روش تجزیه مواد، متخصصان امر، شروع به خالص سازی و شناخت اجزای موثره گیاهان کرده و از طریق علمی به اثبات تاثیر گیاهان در سلامت بشر پرداختند. در سال های بعد، با گسترش شناخت مردم درباره مضرات داروهای شیمیایی و مشاهده فجایع دارویی در کل دنیا، دوباره پیوند و ارتباط بین انسان و طبیعت برقرار شد و گیاهان دارویی جای خود را به داروهای شیمیایی داد. اخیرا سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است که در حدود ۸٠ درصد از مردم در سراسر دنیا (چهار میلیارد نفر) به نوعی از طب گیاهی و فراورده های آن در سطح اولیه بهداشتی _ درمانی استفاده می کنند. یکی از رایج ترین این فرآورده‎های گیاهی دمنوش ها (دم کرده ها) هستند. منظور از دمنوش ها، آن دسته از گیاهان دارویی هستند که به صورت دم کرده و یا جوشانده ؛مورد استفاده قرار می گیرند. در ادامه، تعدادی از این دم نوش ها بیان شده و خواص درمانی هر کدام به همراه نحوه تهیه و مصرف آن ها ذکر گردیده است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۸) .
-دمنوش چای سبز:
گیاه چای، بوته ای است همیشه سبز که در طبیعت ارتفاع آن تا ۲ متر هم می رسد. قسمت اصلی مورد استفده بوته چای، برگ آن است که به صورت های مختلف تبدیل به انواع چای می شود. در مجموع سه نوع چای وجود دارد: چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ (نوعی چای چینی) . در واقع این سه نوع چای از یک گیاه است اما اختلاف آنها در نحوه فرآوری و عمل آوردن آنهاست. در صورتی که برگ تازه چای را به سرعت خشک کنند، چای سبز به دست می آید. در این شرایط اجازه تخمیر به برگ چای داده نمی شود. اما در صورتی که برگ چای را تخمیر نمایند و سپس آن را خشک کنند، چای سیاه به دست می آید. در صورتی که برگ تازه چای به صورت ناقص تخمیر شود، چای اولونگ به دست می آید. این گونه چای در ایران و بسیاری از نقاط دنیا تولید نمی شود ولی در کشور چین تولید می شود. شایان ذکر است که علاوه بر شکل، رنگ و مزه، این سه نوع چای در مواد و آثار نیز با یک دیگر متفاوت می باشند. گیاه چای در نقاط بسیاری از جهان از جمله هندوستان، چین، سریلانکه، ژاپن، ایران و نواحی دیگر پرورش می یابد. مزیت چای سبز بر چای های دیگر این است که کمتر تحت تاثیر فرایند قرار گرفته و ترکیبات موجود در آن پایدار باقی مانده است. چای سبز به عنوان یک ترکیب ضد سرطان و آنتی اکسیدان شناخته شده است. تحقیقات نشان می دهد که نوشیدن مرتب چای سبز می تواند در پیش گیری و درمان بیماری های لاعلاجی مثل سرطان بسیار موثر باشد. بسیاری از خواص چای سبز مربوط به ماده ای به نام کاتچین است که فعالیت آنتی اکسیدانی آن بسیار بالاست و نسبت به آنتی اکسیدان‎های معروفی چون ویتامین C و E بسیار قوی تر عمل می کند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۶۴)
-دمنوش چای کوهی:
چای کوهی به مقدار زیاد در آمریکا و اروپا پرورش می یابد و معمولا به صورت خودرو در میان مزارع گندم و ذرت یافت می شود. چای کوهی گیاهی است با ارتفاع تقریبا نیم متر که برگ های آن به صورت جفت به ساقه چسبیده است و در آنها صد ها نقطه شفاف که شبیه سوراخ است، دیده می شود. در این نقاط شفاف، غده هایی مملو از مایع قرمز رنگ وجود دارد. گل های چای کوهی به رنگ سفید یا زرد می باشد که در بالای ساقه به صورت مجتمع به چشم می خورد. این گل ها کمی معطر و دارای بوی مخصوص می باشند و میوه چای کوهی به شکا کپسول است. این گیاه در تمام مزارع و کوهستان های ایران یافت می شود. ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، این گیاه را هوفاریقون نام گذاری کرد و آن را برای درمان سردرد، درد سیاتیک، نقرس، سوختگی و التیام زخم ها و تنظیم عادت ماهانه خانم ها و تعدادی دیگر از بیماری ها به کار می برد. جالب است بدانید، روغن چای کوهی برای مدت سه قرن در انگلیس تنها داروی درمان زخم بود. در اروپا نانوایی ها این گیاه را خوب می شناسند، زیرا کمی از آن را به آب اضافه می کنند تا نان را بهتر و خوش طعم تر کند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۶۸) .
-دمنوش چلتوک برنج:
برنج گیاهی است یک ساله که ارتفاع آن تا یک و نیم متر می رسد و در مناطق گرم و مرطوب و پر آب می‎روید. ساقه آن راست و برگ های آن بزرگ و نوک تیز است. هر ساله دارای چندین سنبله است که دانه های برنج بر روی این سنبله ها قرار دارند. دانه برنج در ابتدای امر در پوسته ای به نام چلتوک یا شلتوک قرار دارد که پس از درو از طریق کوبیدن از آن جدا می شود. این چلتوک در واقع همان سبوس برنج است که منبه ویتامین‎ها و مواد معدنی است اما از برنج جدا می شود. چلتوک برنج، سرشار از پروتئین و مواد معدنی نظیر فسفر، پتاسیم، منیزیم، سیلیس و ویتامین های گروه B وE می باشد. برنج یکی از غذاهای اصلی مردم آسیاست و به مقادیر زیاد در چین، هندوستان، ژاپن، تایلند، فیلیپین و ایران کشت می گردد. در ژاپن، مدت ها از سبوس برنج برای مصارف آرایشی و بهداشتی استفاده می شد. زیرا سبوس برنج رطوبت را در خود حفظ می کند و پوست را روشن می نماید و دارای اثر صاف کنندگی پوست است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۷۲) .
-دمنوش رازیانه:
رازیانه گیاهی است معطر، علفی و دوساله که ارتفاع آن تا دومتر هم می رسد. ساقه آن دارای شیار های هم ردیف و موازی است و برگ های آن متناوب با بریدگی های عمیق و نخی شکل می باشد. گل های رازیانه زرد و به صورت خوشه در انتهای ساقه ظاهر می شود. رازیانه در مناطق مدیترانه ای به خوبی رشد می کند و در ایران در مناطق شمالی کشور در دامنه های کوه های البرز به طور خودرو رشد می کند. میوه های خشک و رسیده رازیانه که بخش دارویی گیاه محسوب می شود به صورت دو فندقه به هم پیوسته هستند. میوه ها را قبل از رسیدن کامل هنگامی که به حد کافی سفت شد و به رنگ خاکستری مایل به سبز در آمدند، برداشت می‎نمایند. رازیانه حاوی مقادیر فراوان ویتامین، مواد معدنی و فیبر است. منگنز، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، آهن، ویتامین C و B3 از این موارد می باشند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۸۲) .
-دمنوش بهار نارنج:
نارنج، گیاهی است درختی به ارتفاع حداکثر پنج متر که شکوفه های آن را بهار نارنج می نامند. این درخت حالت همیشه سبز دارد. بهار نارنج در حات تازه، دارای بوی عطر و طعمی پسندیده می باشد که پس از خشک شدن بوی آن ضعیف می گردد. بهار نارنج، سفید رنگ است و دارای پنج کاسبرگ، پنج گلبرگ گوشتی و بیست پرچم می باشد. برای مصرف داروئی، بهارنارنج را به حالت غنچه ناشکفته هنگام صبح پس از آن که ذرات شبنم خشک گردید از درخت می چینند و سپس به سرعت در تاریکی خشک می کنند. (فهیمی، ۱۳۹٠، ۴۷) .
-دمنوش جعفری:
جعفری گیاهی علفی، معطر و دو ساله است که ارتفاع آن به ۷٠سانتی متر هم می رسد. برگ های جعفری، شفاف به رنگ سبز تیره، دارای بریدگی هایی لوزی یا مثلث شکل به تقسیمات فرعی است. ریشه جعفری، نازک ولی محکم است. جعفری اگر چه مانند دیگر سبزی ها از ویتامین های مختلف و همچنین املاح و مواد معدنی مفید است ولی به لحاظ آهن، ویتامین های A و C ، فسفر، پتاسیم، کلسیم و ید منبعی غنی به حساب می‎آید. طوری که به عنوان مثال مقدار ویتامین C موجود در آن از تمام سبزی ها و میوه ها بیشتر است. رویش گاه اصلی این گیاه مناطق مدیترانه است یعنی به آب و هوای معتدل و خنک نیاز دارد و در اکثر نقاط ایران پرورش می یابد. از برگ و تخم جعفری به وسیله تقطیر بخار آب، اسانسی گرفته می شود که بسیار معطر است و در صنایع غذایی به کار برده می شود. دانه، برگ و ریشه جعفری استفاده داروئی دارد.
-دمنوش ریحان:
ریحان نام گیاه غلفی و یک ساله از تیره نعناعیان است که آن را شاسپرهم، شاه اسپرغم و (سبزی سلطنتی) نیز گفته اند. ارتفاع ساقه های آن تا ۶٠ سانتی متر می رسد و برگ های معطرش را به عنوان سبزی خوردن استفاده می کنند. ریحان، در دو نوع سبز و بنفش می روید. برگ های آن به صورت منتقابل بیضوی و نوک تیز می باشد. گل های آن معطر و کوچک به رنگ های سفید، قرمز و گاهی بنفش مشاهده می شود. تخم آن سیاه و ریز است. برگ ریحان و سرشاخه های جوان آن به مصرف تغذیه می رسد. ریحان در طول رویش به هوای گرم و تابش نور کافی نیاز دارد. این گیاه، به سرما بسیار حساس است. در طول رویش به آب کافی نیاز دارد. ریحان سرشار از ویتامین A و K، آهن، کلسیم و دیگر مواد مغذی است. برگ و تخم آن دارای اثرات درمانی است.
-دمنوش گزنه:
گزنه گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن راست و چهار گوش می باشد و برگ های آن پوشیده از کرک های گزنه ای است و به طور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می رود. ای گیاه در باغ ها و نقاط مرطوب به حالت خودرو می روید. ریشه این گیاه، خزنده است و در ناحیه ای که سبز می شود کم کم تمام منطقه را فرا می گیرد. برگ های گزنه بیضی و نوک تیز و گل های ان سبز روشن و یا زرد می باشد. ساقه این گیاه را پرز ها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه به دست می چسبد و پوست را می گزد و تولید خارش و سوزش می کند و شاید به همین دلیل آن را گزنه نامیده اند. تخم آن نرم یا ریز، تیره رنگ و مانند تخم کتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه، ریشه، شیره، برگ های تازه و دانه آن است. گزنه گیاهی است که قدمتی بسیار دیرینه دارد و مردم قرون ما قبل میلاد مسیح نیز از آن برای تغذیه استفاده می کردند و از خواص درمانی آن اطلاع داشتند. جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می کرد آن را برای رفع سرماخوردگی و بیماری دستگاه تنفسی به کار می برد.
-دمنوش گشنیز:
گشنیز گیاهی است علفی و یک ساله، به رنگ سبز که ارتفاع آن تا ۸٠ سانتی متر نیز می رسد. برگ های آن به دو شکل ظاهر می شود، آنهایی که در قاعده ساقه وجود دارد به شکل دندانه دار و دیگری در طول ساقه که باریک و نخی شکل می باشند. گشنیز از لحاظ شکل ظاهری شباهت زیادی با جعفری دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه، ساقه، برگ و میوه آن است. میوه گشنیز گرد و به رنگ زرد می باشد. گشنیز بومی مناق مختلف ایران است و در جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا نیز کشت می شود و جزء سبزی جات خوردنی است. این گیاه سرشار از ویتامین ها به ویژه ویتامین A و Cاست. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۱۵)
-دمنوش گلپر:
گلپر به رده گیاهان چتری تعلق دارد، گل های آن مایل به سبز است و هنگامی که ساقه های این گیاه را می‎شکنید، قطرات کوچکی از مواد قندی از آن ترشح می شود. گلپر دارای ساقه هایی ستبر و بسیار کرک دار است. برگ های آن مرکب و گل آذین چتری آن متشکل از گل هایی ریز و سفید و یک نواخت است. گیاه گلپر غالبا در زمین های زراعتی بایر می روید و از بهار تا پاییز گل می دهد. میوه های آن گرد و مانند عدس پهن شده اند. پرندگان کوچک این دانه ها را دوست دارند و از آن تغذیه می کنند. گیاه گلپر گیاهی است دو ساله و برخی مواقع بنا به شرایط اقلیمی محل رویش آن چند ساله است. نام لاتین آن هراکلیوم گویای این نکته ایت که در افسانه ها، گیاهی است که به هرکول تقدیم شده است و این معنی برای بیان نیرو و خواص این گیاه است. برگ های گلپر باید در فصل تابستان یعنی موقعی که کاملا رسیده اند ولی حشرات آن را آلوده نکرده اند چیده شود. ریشه آن را همیشه می توان کند و مورد استفاده قرار داد. با وجود این توصیه می شود آن را در فصل پاییز بچینند، زیرا اجزای گیاه، مواد موثر دارو را در این موقع سال بیش از هر زمان دیگری دارا است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۱۸)
-دمنوش گل گاوزبان:
گاوزبان، گیاهی علفی و یکساله است که ارتفاع ساقه آن تا ۶٠ سانتی متر می رسد. ساقه آن شیار دار و خاردار است اما از شاخه های تو خالی و آبدار برخوردار می باشد. برگ های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است. گل های آن به رنگ آبی، سفید و بنفش می باشد. گل، برگ و سرشاخه های گل دار این گیاه به مصارف داروئی می رسد. گل گاوزبان و برگ های آن دارای لعاب فراوان می باشد و به سبب ویژگی شفا دهنده‎اش از دیرباز در همه جهان مورد مصرف قرار می گرفته است. این گیاه از دیرباز در ایران کشت می شده و مورد استفاده قرار می گرفته است. انتخاب نام گاوزبان توسط ایرانیان برای این گیاه که شبیه زبان گاو است نشان از آشنایی دیرینه آنها با این گیاه دارد. گیاه مورد بحث به دلیل تاثیر معجزه آسای آن، در فرانسه شکوفه آبی تندرستی نامیده می شود. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۲۸)
-دمنوش نعناع:
نعناع گیاهی است علفی و چند ساله که علاوه بر ساقه زیر زمینی که گیاه را در خاک مستقر می سازد، دارای ساقه هوایی نیز هست. از محل گره های ساقه که در تماس با زمین است، ریشه هایی خارج می شود که ساقه‎های جدید را درست می کنند، بنابراین، اگر شما فقط یک ساقه نعناع در باغچه خود بکارید بزودی تمام باغچه شما پر از نعناع می شود. برگ های نعناع بیضی شکل، نوک تیز و دندانه دار می باشد. گل های آن بسته به نوع نعناع ممکن است، قرمز، ارغوانی یا سفید باشد. نعناع در مناطق معتدل و آفتاب گیر به خوبی رشد می‎کند. نعناع از زمان های قدیم به عنوان یک گیاه معطر. اشتها آور برای ناراحتی های دستگاه گوارش به کار رفته است. در قرون وسطی از نعناع برای التیام زخم ها و تسکین دردگزیدگی زنبور و سگ ها استفاده می شد. نعناعی که به عنوان سبزی خوردن استفاده می کنیم با نعناعی که به صورت خودرو در کوه می روید متفاوت است. البته از نظر شکل ظاهری، بو، طعم و مزه، تقریبا شبیه به هم هستند، ولی از نظر اثرات درمانی، نعناع کوهی قوی تر است. در واقع هر چه ارتفاع منطقه بیش تر باشد، میزان اسانس و قدرت آن بیشتر است. (فهیمی، ۱۳۹٠، ص ۱۴۴)

۴-۹-طب گیاهی

براساس شواهد و مدارکی که از تمدن های ایران یونان مصر چین هند و اقوام و ملل دیگر به جای مانده است. گیاهان از هزاران سال گذشته به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گرفتند. اما قدمت تولید اولین ماده شیمیایی فقط ۱۵۴سال پیش میرسد. گرچه امروز گیاهان دارویی به تعدادی از گیاهان یا خواص دارویی معین اطلاق می شود. ولی در بسیاری از مکاتب طبی از جمله چین بسیاری از گیاهان خوراکی با مزاج های مختلف به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرند. حکیم فرزانه شاعر بزرگوار ایران نظامی گنجوی حدود هشتصد سال پیش چه شیوا فرمود:
نروید بر زمین هرگز گیاهی که ننوشته بر برگش دوایی
واین همان نتیجه‎ی تحقیقات قرن ۲۱ علوم شیمی گیاه‎شناسی داروسازی است که: هیچ گیاهی بدون ماده موثرنیست. امروز شاهدیم که بسیاری از گیاهان معمولی خوراکی زینتی سمی انگلی هرز مزارع وبسیاری از خارها که به نظر زاید و بی فایده حاوی مواد بسیار ارزشمندی می باشند. تعابیر و تعاریف طب گیاهی در مکاتب مختلف متفاوت است. بدین معنی که یک گیاه را می توان به اشکال مختلف مصرف ویا به دارو تبدیل کرد.
سوال این جاست که کدام یک از حالات گیاه {گیاه تازه ـ خشک ـ دم کرده ـ جوشانده ـ عصاره ـ مجموع مواد} می تواند جنبه دارویی داشته باشد؟
آیا اگر ماده ای مانند مرفین از تریاک استخراج شود و به صورت سولفات مرفین تزریقی در اید داروی گیاهی است؟
آیا اگر از گیاهان فقط گلوکزیدهای ان استخراج شود و به صورت قرص و یا قطره در آید جز داروهای گیاهی محسوب می شود؟
آیا داروهایی که به وسیله تکنولوژی مانند کشت سلولی و یا نانو تکنولوژی از گیاهان تولید می شوند داروی گیاهی هستند پاسخ این سوال را باید در تئوری و اصول طب گیاهی مکاتب مختلف جستجو کرد. مسلماً بعضی از این نوع داروها باوجود منشا گیاهی جز داروهای گیاهی محسوب نمی شوند و نوع درمان با آنها درمان به روش طب گیاهی نیست. شاید بتوان گفت طب گیاهی نوعی درمان با متابو لیت های گیاهی است که نمی توان آنرا با روش های دیگر مقایسه کرد مهمترین نکته ای که در این مورد نادیده گرفته می شود ارتباط مواد موجود در گیاهان با یکدیگر است. در گیاهان مجموع مواد با یکدیگر ارتباط بسیار پیچیده ای دارند که هنوز بشر به اسرار آنها دست نیافته است واین پدیده ی عجیب را نمی توان با مواد خالص سنتزی در دارو های مربوطه که اصولاً یک یا دو ماده بیشتر ندارند مقایسه نمود. عدم مقایسه ی این دو گروه دارو باعث مخالفت ها یی در مورد طب گیاهی آل پاتی می شود. برای روشن شدن مطالب مذکور به چند نمونه اشاره می شود: از بین رفتن عوارض جانبی بعضی از مواد همراه در گیاهان: بهترین چای است.
چای بیش از ۵ هزار سال است که مورد استفاده ی بشر می باشد و در حال حاضر یکی از پرمصرف ترین گیاهان جهان می باشد. درمورد استفاده ی متعادل چای {حداقل ۵ لیوان در روز که میزان کافئین آن کمتر از یک گرم است} هیچ گونه عارضه ای گزارش نشده است درحالی که اگر کافئین موجود در همین مقدار چای را خالص کرده و مرتب مصرف کنیم دارای عارضه خواهد بود در اینجا نقش صد ها ماده دیگر در چای که از عوارض کافئین جلوگیری می کند کاملاً روشن است. بنابراین نمی توانیم اثرات یا عوارض مواد خالص گیاهی را با عصاره های آنها مقایسه چراکه مواد خالص شده گیاهی شبیه مواد سنتز شده {مصنوعی} خواهند بود. اثرات آنتاگونیستی و سینرژیستی مواد مختلف در گیاهان و مقایسه آنها با مواد خالص: در سال ۱۹۹۳دو دانشمند به نام‎های موری و کوبودر تحقیقی اثرات سینرژیستی ترکیبات اسانس و ایندول چای را در کاهش کرم خوردگی دندان به خوبی نشان دادند. آنها ثابت کردند در صورتی که دو سس کوئی تر پن دلتا کادی نن وبتاکلریو را باهم مخلوط کنند به همراه ایندول اثر آنها دو برابر می شود. همچنین نشان دادند که مخلوطی از ۲۵ میکرو گرم بر میلی لیتر دلتا کادی نن و ۴٠٠ میکرو گرم بر میلی متر ایندول می تواند به طور قابل ملاحظه ای رشد میکروب‎ها را کاهش دهد. اما مخلوط این اجسام در گیاه اثر ضد میکروبی آن را نسبت به حالت جدا صد بار افزایش می‎دهد. این گیاه به تفنگی تشبیه شده است که گلوله های جادویی پرتاب می کند. در این تحقیق یکی از نکات تاریک ولی اعجاب انگیز قدرت الهی در گیاهان آشکار شده است. تعداد زیادی ماده با غلظت بسیار کم در گیاه جمع می شوند و با مقادیر متفاوتی که وجود دارند یکدیگر را تقویت می کنند. گفتنی است که تا کنون بیش از ۳۳٠ ماده ار اسانس چای شناسایی شده که بعضی از آنها در حد ده هزارم درصد در مجموعه شرکت دارند ولی حتی با این سهم ناچیز مسلماً دارای اثرات و مکانیسم های مهمی هستند.