در گیلان تشکیل بازارهای هفتگی و دوره‌ای سابقه‌ای طولانی دارد تا جایی که برخی از پژوهندگان احتمال می‌دهند که رشد شهرنشینی در شمال ایران ارتباط نزدیکی با بازارهای روستایی داشته و پایه‌های نخستین شهرها و شهرک‌های در این منطقه بر بازارهای هفتگی گذشته بنا شده است (اصلاح عربانی ۱۳۸۰: ۳۲۸). در تأیید این گفته می‌توان به نام بعضی از شهرهای کنونی نیز استناد نمود که هم‌اکنون نیز با نام بازار هفتگی که در آن محل برگزار می‌شود شناخته شده‌اند مثل جمعه بازار یا دوشنبه بازار که به واسطه بازار پر رونق گسترش یافته و شهر احداث شده با نام بازار هفتگی شناخته می‌شود. با گسترش شبکه‌های ارتباطی و افزایش راه‌ها این بازارهای هفتگی هنوز هم در اکثر مناطق استان برگزار می‌گردد و تا حدی شکل سسنتی خود را حفظ نموده است. به طوری که می‌توان این بازارها را از جمله جاذبه‌های توریستی استان گیلان بر شمرد.
الف: بازارهای دائمی : بازارهای دائمی و مراکز خرید از جمله نقاط پر جنب و جوش شهرهای گیلان هستند. این بازارها معمولاً در بخش مرکزی شهرهای گیلان واقع شده‌اند. بازارهای دائمی هم به کار خرده فروشی و هم عمده فروشی می‌پردازند. فعالیت‌های متنوع و گسترده‌ای در بازارهای دائمی وجود دارد. در این بازارها همه گونه کالا به مشتریان عرضه می‌شود. بازارهای دائمی شهرهای رشت، لاهیجان، فومن، بندرانزلی، آستارا، تالش، لنگرود و رودسر از فعالیت گسترده و روزمره متراکمی برخوردارند.
ب: بازارهای روز : بازارهای روز به بازارهایی اتلاق می‌شود که کالاها و مواد غذایی مورد نیاز روزمره مردم در آن‌ها عرضه می‌شود. تقریباً همه‌ی شهرهای گیلان در کنار بازار دائمی و اصلی دارای بازار روز نیز هستند. همجواری نزدیک بین مغازه‌داران و فعالیت دست‌فروشان محلی که بدون محدودیت کالاهای خود را عرضه می‌کنند، امکان رقابت شدیدی را فراهم می‌سازد که نتیجه‌ی آن خرید ارزان و انتخاب خوب برای مشتریان است. در برخی از این بازارهای روز در روزهای معینی بازار هفتگی نیز تشکیل می‌شود که حال و هوای خاصی به بازار روز می‌بخشد، سر و صدا و همهمه‌ی این بازارهای مکاره و پر رنگ و پر از نشاط و شور زندگی انسان را مجذوب و سرگرم خود می‌کند. فروش تولیدات محلی در بازارهای روز از جمله سبزیجات، لبنیات محلی و تخم پرندگان و … از رونق خاصی برخوردار است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ج: بازارهای هفتگی: این بازارها در روزهای معینی از هفته در مکانی خاص در اکثر شهرها و روستاهای بزرگ گیلان برگزار می‌شود، بازارهای محلی گیلان به نمادی از این استان تبدیل شده‌ است. جنب و جوش این بازارها قبل از طلوع خورشید آغاز می‌شود. چادرها و بساط‌های موقف توسط فروشندگان با سرعت و دقت خاصی برپا می‌شود. اجناس و کالاهای متنوع از فراورده‌های محلی تا صنعتی و تجاری در چادرها ردیف شده و آماده فروش می‌شوند. در این بازارها زنان و مردان روستایی با لباس‌های زیبای محلی برای فروش محصولات و خرید مایحتاج خود حضور دارند و جلوه‌ی ویژه‌ای به این بازارها می‌بخشند. روستاییان با وسایط نقلیه مختلف خود را به محل بازار رسانده تا ضمن خرید کالاهای مورد نیاز خود که عموماً ارزان‌تر از مغازه‌ها به فروش می‌رسند، اوقات خوشی را نیز سپری می‌کنند. تقریباً تمام شهرهای کوچک و بزرگ گیلان به استثنای رشت، لاهیجان، انزلی و آستارا در روز معینی از هفته میزبان بازارهای پر رونق هفتگی هستند. طبق آخرین آمار منتشر شده حدود ۶۷ بازار هفتگی در گیلان برگزار می‌گردد.
بازار مرزی : در سال‌های اخیر بازاری در شهر آستارا تشکیل شده است که چهره این شهر را از نظر اقتصادی، فرهنگی و گردشگری متحول نموده است. با باز شدن راه ارتباطی ایران با جمهوری آذربایجان و امضای قراردادهای تجاری و اقتصادی بین دو طرف بازار مرزی در دو طرف مرز این دو کشور احداث شده است. فروش کالاهای دو کشور در بازارهای مذکوراز رونق خاصی برخوردار است . جذابیت این بازار در سال‌های اخیر به حدی بوده است که بسیاری از مسافران استان گیلان را به سوی خود جلب نموده و خود به یک مؤلفه‌ی گردشگری استان تبدیل شده است. تورهای مختلف گردشگری از سرتاسر ایران و صرفاً برای حضور در بازار آستارا راهی این شهر می‌شوند و این این امر تحولی عظیم در صنعت گردشگری شهر آستارا فراهم نموده است.
شهر های توریستی
شهرهای گیلان از نظر معماری که متأثر از شرایط آب و هوای این سرزمین می‌باشد با سایر نقاط ایران به استثنای مازندران متفاوت است، اما به علت ارتباط و همگونی هوشمندانه بناهای این استان با اقلیم طبیعی و بارش‌های فراوان این منطقه و به کارگیری از چوب در ساخت بناها جاذبه‌های توریستی ویژه‌ای به شهرها و بناهای تاریخی این استان بخشیده است. استان گیلان در تقسیمات کشوری دارای ۴۳ شهر است که این شهرها از نظر جمعیت، موقعیت سیاسی و جغرافیایی متوازن نیستند، اما از نظر شکل و فضای درون شهر و امکانات رفاهی در شکل قابل قبولی قرار دارند که این امر واسط بعد نزدیک مسافت شهرها از هم و ارتباط نزدیک با کلان‌شهرهای اطراف استان است. شهرهای گیلان به واسط امنیت قابل توجه و ویژگی‌ مهمان‌نوازی و خوشرویی ساکنین آن همواره مورد استقبال مسافران بوده است. خلق و خوی آرام گیلانیان که متکی به زمینه‌های فرهنگی و قومی و پر سابقه‌ی این مردمان است موجب ایجاد احساس خوب و فراهم شدن شرایط برای حضور گردشگران در این استان را فراهم می‌آورد. توصیف جاذبه‌های شهرهای گیلان در این نوشتار ممکن نیست، اما به اختصار چند شهر مهم و مقصد گردشگری را به طور مختصر اشاره می‌نماییم.
الف: رشت : کلان‌شهر رشت بزرگترین شهر استان گیلان و پر جمعیت‌ترین شهر در سه استان شمالی کور مرکز سیاسی استان گیلان، سابقه تاریخی این شهر خصوصاً در تحولات تاریخ و معاصر ایران بسیار پر رنگ است. از نظر جاذبه‌های دیدنی رشت مکان‌های دیدنی فراوانی دارد. میدان اصلی شهر رشت که سبک معماری و بناهای دوره‌ی اول پهلوی در آن به چشم می‌خورد با ساختمان معروف شهرداری پست و تلگراف و تلفن و هتل ایران که در اطراف این میدان قرار دارند و یک سری ساختمان همگن را تشکیل می‌دهند، زیبایی خاصی را به هسته مرکزی شهر بخشیده‌ است. ساختمان کلاه فرنگی واقع در پارک شهر، آرامگاه میرزا کوچک خان و منزل مسکونی وی، پارک محتشم، بازار رشت و مسجد صفی از مکان‌های عمده‌ و مهم تاریخی و دیدنی این شهر محسوب می‌شود. ضمن اینکه بدون در نظر گرفتن دو شهر رودبار و منجیل می‌توان گفت شهر رشت مهم‌ترین شهر استان گیلان در مدخل ورودی این استان از ویژگی ارتباطی بسیار ممتازی برخوردار بوده و گردشگران برای عزیمت به شرق و غرب استان گیلان می‌بایست از شهر رشت عبور نمایند. هرچند که با احداث کمربندی‌های متعدد این شرایط دستخوش تغییر شده است.
ب: لاهیجان : لاهیجان از زیباترین شهرهای استان گیلان، بلکه ایران است. موقعیت جغرافیایی این شهر در ناحیه‌ی پایکوهی که تپه ماهورهای آن را بوته‌های همیشه سبز چای، در ردیف کاری‌های منظم هندسی پوشانده است، همراه با معماری بسیار زیبا و خانه‌های ویلایی با سقف‌های سفالی و رنگ‌آمیزی سفید، جلوه‌ی زیبایی به شهر بخشیده است. به عبارت دیگر در لاهیجان زیبایی‌های طبیعت و شهرسازی همدیگر را تکمیل کرده‌اند. توسعه‌ی شهر لاهیجان را در قرن اخیر باید مدیون کشت چای و رواج سریع آن در منطقه دانست. با توسعه‌ی این کشت صنایع چای خشک کنی زیادی در لاهیجان پا گرفت و از این طریق اقتصاد شهر به رونق گرایید. لاهیجان از نظر جذابیت توریستی اهمیت زیادی دارد. موزه‌ی تاریخ طبیعی شهر، استخر قدیمی آن، پارک تفریحی و آرامگاه کاشف‌السلطنه، در کنار بسیاری از یادمان‌های تاریخی، مساجد قدیمی و بناهای زیبا از جمله جاذبه‌های جهانگردی لاهیجان به شمار می‌آیند. مهم‌ترین سوغات شهر لاهیجان کلوچه است که با سابقه‌ای بسیار طولانی شهرت زیادی یافته و اغلب مسافران آن را به عنوان رهاورد سفر گیلان با خود به همراه می‌برند.
ج: بندرانزلی : بندرانزلی به عنوان یکی از شهرهای زیبای گیلان از دو جهت اهمیت دارد: نخست اینکه مهمترین بندر تجاری ایران در ساحل دریای خزر است و دیگر اینکه به علت قرار گرفتن در ساحل ماسه‌ای دریا از موقعیت مناسبی برای توریسم تفریحی و استراحتی برخوردار است. انزلی در محل پیوستن تالاب به دریای خزر و بر روی رسوب‌های دلتایی آن قرار گرفته و به همین جهت شهر از سه قسمت تشکیل شده است. بخش غربی یا انزلی، بخش میانی یا شبه جزیره‌ی میان‌‌پشته و بخش شرقی به نام غازیان. اهمیت اصلی انزلی مربوط به موقعیت بندرگاهی آن استکه امکان برقراری تجارت میان روسیه و ایران را فراهم می‌ساخت. انزلی امروز از زیباترین شهرهای گیلان و در عین حال یکی از فعال‌ترین آن‌هاست. بندر انزلی امکانات تفریحی و مسافرتی زیادی را به مسافران ارائه می‌دهد. قایقرانی و ماهیگیری و شکار پرندگان بر روی تالاب، استفاده از سواحل دریا، قایقرانی در دریا و گردش در پارک و بلوار ساحلی، مجموعه‌ای از خدمات توریستی را به مسافران عرضعه می‌کنند. دیدنی‌های شهر انزلی عبارتند از تأسیسات اسکله و گمرک، شیلات، بلوار ساحلی، تالاب، کاخ و باغ میان پشته، بازار، میدان شهر و شنبه بازار که روزهای شنبه جمعیت زیادی را به خود جلب می‌کند.
د: ماسوله : شهر تاریخی ماسوله در ۳۵ کیلومتری غرب فومن واقع شده است. اهمیت شهر ماسوله در وضع ساختمانی و معماری سنتی آن است. ماسوله بر روی دامنه‌ی کوهی قرار گرفته و خانه‌های بر روی هم قرار گرفته‌اند و گذرگاه های عمومی از پشت بام خانه‌ها می‌گذرد. این الگوی خانه‌سازی منظره‌ی زیبایی بر روی دامنه به وجود آورده که شهر ماسوله را از سایر شهرها مشخص ساخته است. جوراب‌ها و دستکش‌های پشمی، گیوه و برخی از پوشاک‌های سنتی که زنان و دختران ماسوله را مشغول داشته از مهمترین صنایع دستی ماسوله به شمار می‌روند. اغلب مغازه‌های شهر مملو از این کالاهست. مشتری‌های اصلی این کالاها نه کشاورزان و شهرنشینان، بلکه انبوه مسافرانی هستند که برای بازدید از شهر تاریخی ماسوله به آنجا می‌روند. تنوع رنگ‌ها و زیبایی فوق‌العاده بافته‌های سنتی ماسوله بازدیدکنندگان را مجذوب ساخته و آن‌ها را به خرید تشویق می‌کند.
مکان­های توریستی با قابلیت جاذبه­های طبیعی
جاذبه‌های طبیعی در گیلان به سبب طبیعت مساعد منطقه بسیار فراونند و هر یک از نظر بهره‌دهی اهمیت ویژه‌ای دارند. برخی از این جاذبه‌ها در فصول خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما برخی دیگر محدودیت فصلی نداشته و در همه‌ی فصول قابل استفاده هستند. تاکنون تمامی قابلیت‌های جهانگردی طبیعت گیلان مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. غالب مردم به جاذبه‌هایی روی می‌آورند که بیشتر شناخته شده و یا دستیابی به آن‌ها آسان‌تر باشد. در حالی که استعدادهای فراغتی و جهانگردی طبیعی فراوانی وجود دارند که با اندک تحرکی می‌توانند به جاذبه‌های قوی تبدیل شوند.
ساحل دریا
طول سواحل دریا در استان گیلان به ۲۲۰ کیلومتر می‌رسد. در این مسیر شهرهای آستارا، بندر انزلی و کیاشهر مستقیماً در کنار دریا قرار دارند و شهرهای دیگری از استان نیز با فاصله‌ی اندکی از دریا قرار گرفته‌اند. یکی از مشخصات و امتیازات سواحل گیلان ماسه‌ای بودن بخش عمده‌ی آن‌ها و ندیکی به جنگل است، به ویژه در نواحی تالش جنگل با فاصله‌ی اندک از ساحل قرار دارد که این خود زیبایی طبیعی ساحل را دو چندان می‌کند. در این مناطق بسیاری از مسافران می‌توانند از سایبان طبیعی درختان جنگلی برای اقامت استفاده نمایند. تپه‌های ماسه‌ای که در امتداد سواحل گیلان کشیده شده‌اند، بقایای … قبلی دریا بوده و یا در نتیجه حرکت امواج و باد به وجود آمده‌اند. تپه‌های ماسه‌ای سواحل گیلان را می‌توان بهشت خانوادگی به ویژه برای کودکان دانست. در سواحل ماسه‌ای مسافران می‌توانند به نحو مطلوب از اوقات فراغت خود و آب دریا استفاده کنند. ویژگی سواحل ماسه‌ای گیلان، ادامه آن‌ها در کف دریاست به نحوی که هنگام آب‌تنی و شنا در سواحل مزبور خطر برخورد با صخره‌ها و سنگ‌ها به هیچ روی وجود ندارد. به طور کلی سواحل دریایی گیلان را از نظر استفاده جهانگردی و فراغتی می‌توان به دو بخش فعال و کم فعال تقسیم کرد. آن بخشی از سواحل که در قسمت‌های شرقی و مرکزی گیلان قرار دارند، به دلیل دسترسی بهتر و نزدیکی به کانون‌های جذب و ورود اصلی جریان‌های جهانگردی از تهران و مازندران می‌توان به عنوان نواحی ساحلی فعال و پرتحرک از نظر فعالیت‌های گیلانگردی دانست. بخش دیگری که سواحل غربی استان که سواحل شهرستان‌های تالش و قسمت عمده سواحل شهرستان آستارا را به استثنای محدوده شهر آستارا شامل می‌شود، باید سواحل کم فعال نامید که دلایل آن فاصله دورتر مراکز جمعیتی و فقدان یا ضعف تأسیسات اقامتی و پذیرایی می‌باشد. البته این امر موجب بکر و طبیعی ماندن این سواحل شده است.
شکل ‏۳‑۶ : ساحل دریا انزلی (منبع: www.ichto.ir)
تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودها
تالاب‌ها یا لاگون‌ها (Lagoon) ساحلی از جمله جاذبه‌های طبیعی استان گیلان هستند. این پدیده به علت ارتباط با دریا و تغذیه از رودخانه‌های آب شیرین باید اکوسیستمی زنده و فعال به حساب آورد. مهمترین تالاب استان گیلان تالاب انزلی است که در جنوب این شهرستان واقع شده است. تالاب انزلی با ویژگی‌های طبیعی منحصر به فرد از جمله زیباترین مناظر آبی گیلان به شمار می‌رود که همه ساله میزبان گردشگران طبیعی فراوانی است. انبوه گل‌های نیلوفر آبی که غنچه‌ها و برگ‌های آن سر از آب بر آورده و سطح وسیعی از تالاب را می‌پوشانند منظره بدیع و زیبایی به وجود می‌آورند. مسافران و مشتاقانی که در فصل رویش گل‌های نیلوفر آبی سوار بر قایق‌های پارویی از میان آن‌ها می‌گذرند و با لذت خاصی آن‌ها را لمس می‌کنند. چشم‌انداز دیگر تالاب انزلی، که از نظر گیلانگردی اهمیت شایانی دارد، نیزارهای آن است. رویش نی در تالاب هرچند که از نظر اکولوژیکی مشکلات زیادی برای آن ایجاد می‌کند و رویش سریع و تکثیر و تکثیر خارق‌العاده نی موجبات سرعت خشک شدن تالاب را می‌آورد، اما در جای خود یکی از مظاهر اصلی اکوسیستم طبیعی تالاب و محلی مناسب برای آشیانه‌سازی و تخم‌گذاری پرندگان مهاجر تالاب است.
تالاب عباس‌آباد آستارا، دریاچه جوکندان تالش، تالاب‌های کلایه لنگرود و دریاچه سد منجیل از دیگر جاذبه‌های آبی استان محسوب می‌شوند.
شاید تاکنون رودهای گیلان به عنوان یک جاذبه‌ی گیلانگردی کمتر مورد توجه بوده‌اند. دلیل آن هم شاید اهمیتی است که این رودها برای کشاورزی دارند. از این نظر مهمترین منشأ برکت در این استان تلقی می‌شوند. رودهای گیلان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی در مسیر جریان خود از ویژگی‌های خاصی برخوردارند. بستر رودهای گیلان عموماً در مسیر دره‌های کوهستانی و کوهپایه‌ای که از جنگل‌های سرسبز و انبوه پوشیده شده‌اند قرار گرفته. جریان آب در قعر دره‌ها و دامنه‌های جنگلی و سرسبز مناظر طبیعی دل‌انگیز به وجود آورده است. در فصل تابستان و کم‌آبی رودها اغلب مسافرین گیلان در کنار رودها بر روی چمنزارها و زیر سایبان‌های طبیعی اتراق می‌کنند.
شکل ‏۳‑۷ : گل نیلوفر تالاب انزلی (منبع: www.ichto.ir)
جنگل‌ها
جنگل‌های گیلان از مناظر طبیعی زیبای این استان محسوب می‌شوند. جنگل نعمتی است طبیعی برای لذت بردن از آن به هیچ واسطه و یا انگیزه‌ی خاصی نیاز نیست، چرا که جنگل جنگل است و طبیعت آن به خودی خود قابلیتی روح‌نواز و آرام‌بخش دارد. جنگل به عنوان یک جاذبه‌ی توریستی مورد توجه همیشگی قرار دارد، اما مشکل اصلی دستیابی به این آمیزه‌ی طبیعی خرابی و فقدان راه‌ها است. راه‌های موجود در نواحی جنگلی بیشتر از نوع راه‌های درجه دوم و کوهستانی بوده و اغلب تنها با وسائط نقله قدرتمند قابل عبور هستند. بنابراین شرط اصلی پیوند جنگل با فعالیت‌های گیلانگردی، توسعه‌ی راه‌هایی است که از نواحی جنگلی می‌گذرند. ایجاد پارک‌های جنگلی در نواحی مورد دسترس از جمله اقداماتی است که می‌تواند قابلیت توریستی و فراغتی جنگل‌ها را افزایش داده و توان آن‌ها را برای استفاده‌های توریستی به حرکت در آورد. توسعه‌ی راه‌های ارتباطی از میان دره‌هایی که با عبور از نواحی جنگلی به کوهستان می‌رسند، امکان گشت‌های عبوری را از میان جنگل فراهم می‌سازد.
شکل ‏۳‑۸: تصویر جنگل رودسر (منبع: www.ichto.ir)
کوهستان‌ها و نواحی ییلاقی
بیش از نیمی از مساحت استان گیلان را نواحی کوهستانی تشکیل می‌دهند. در حالی که شاید برای کسانی که گیلان را فقط از طریق گشت و گذار در جلگه‌های آن می‌شناسند تصور چنین نسبتی مشکل باشد. نواحی ییلاقی گیلان از نظر چشم‌انداز طبیعی از سه قسمت تشکیل شده است. ییلاق‌های جنگلی که با توجه به مرز ارتفاعی جنگل تا حدود ۲۸۰۰ متر کشیده شده است، مناطق ییلاقی واقع در مرز میان جنگل و مراتع کوهستانی و بالاخره ییلاق‌های موجود در نواحی ارتفاعات و خط‌الرأس کوه‌ها، با توجه به سه نوع ییلاق جواهردشت شهرستان رودسر ییلاق دیلمان و اسپینل شهرستان سیاهکل، ییلاق سلانسر شهرستان رودبار، نواحی ییلاقی ماسوله شهرستان فومن و نواحی ییلاقی تالش و آستارا به طور کلی نواحی ییلاقی گیلان که در نقاط کوهستانی این استان قرار دارند از اهمیت توریستی فراوانی برخوردارند. لیکن توسعه‌ی راه‌های ارتباطی در نواحی جلگه‌ای و تمرکز فعالیت‌های توریستی و فراغتی در سواحل و جلگه‌ها، تاکنون توجه جدی به این نواحی را محدود کرده است. تردیدی نیست که یکی از چالش‌های مهم در توسعه‌ی گردشگری نواحی ییلاقی عدم وجود راه‌های ارتباطی مناسب است. البته این موضوع از منظر دیدگاه زیست محیطی نیز مورد تحلیل قرار می‌گیرد، چرا که دوستداران محیط زیست و فعالان این بخش با احداث راه در کوهستان‌ها و جنگل‌ به جهت تخریب زیست محیطی این مناطق و همچنین حضور گردشگران نا‌آگاه و تخریب زیست‌گاه گیاهی و حیوانی این نواحی زیستی مخالفت می‌کنند و تمایل به دست نخورده ماندن این نواحی دارند. لذا در جهت رونق گردشگری کوهستان باید ابتدا روش‌هایی که کمترین آسیب را به این مناطق وارد می‌کند برای احداث راه‌ها مورد استفاده قرار داد. ضمن اینکه گردشگران نیز باید با فرهنگ حضور در مناطق کوهستانی و جنگل آشنا شوند.
مشخصات راه ­ها و شبکه ارتباطی استان گیلان
سرزمین گیلان با توجه به گسترش و تنوع فعالیت‌های اقتصادی آن و نیز فراهم بودن امکانات محیطی، از لحاظ راه‌های ارتباطی در گذر زمان پیوسته از شرایط نامناسبی برخوردار بوده است و همین امر به عنوان یکی از موانع توسعه‌ی تجاری ، اجتماعی و اقتصادی این استان عمل نموده است. در این میان، به واسطه پیچیدگی و موانع طبیعی موجود در استفاده از راه‌های زمینی، امکان استفاده آسان‌تر از راه‌های طبیعی آبی (رودخانه‌ها و دریا) نقش اساسی در ایجاد ارتباطات بر عهده داشته است.
تاریخچه راه های استان گیلان
الف: راه های زمینی : ابن حوقل از سده‌ی ۴هجری خبر می‌دهد که راه ارتباطی میان گیلان و مازندران از طریق چالوس و راهی دشوار بوده است. این نکته را اصطخری در همان زمان مورد تأیید و تکرار قرار می‌دهد و می‌نویسد: راه گذر سوی دیلمان از طبرستان جایگاهی است که آن را سالوس (چالوس) خوانند بر کنار دریا.(اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۰) با توجه به پوشش گیاهی و شرایط جنگلی و بارش باران های موسمی مداوم در استان گیلان عبور از راه‌ها پیوسته با مشکلاتی همراه بود، به ویژه وجود رودهای متعدد محلی و قطع راه‌های سنتی توسط آن‌ها مشکلات را دو چندان می‌کرده است . در این باره رابینو می نویسد : چاله‌ها تمام اطراف خود را پر از آب ساخته و مسافر ناگزیر است در میان گل و آب که تا زیر تنگ اسبش را فرا گرفته،مسافت طولانی را طی کند و با این تفصیل اگر جان به سلامت برده باشد، پس از سیر خطرناکی به محله یا قریه‌ای وارد می‌شود. وی تنها راه نسبتاً قابل استفاده در منطقه را راه رودسر تا بار فروش (در مازندران) می‌داند که چارپاداران از آن استفاده می‌کردند و این راه در واقع راه ماسه‌ای کنار دریا بوده است، که برای عبور از آن راهنماهای با تجربه لازم بود تا بتوان از رودهای متعدد مملو از ریگ روان عبور نمود. تعداد زیاد این گونه رودها مانعی جدی بر سر عبور از این راه به شمار می‌رفته است.(خمامی زاده ۱۳۵۷: ۱۸۷) استفاده از راه‌های دور افتاده معمولاً تنها در ماه‌های معدودی از سال امکان‌پذیر بود. مه و برف معمولاً مانع از حرکت در اینگونه راه‌ها ، به ویژه راه‌های فرعی کوهستانی، می‌شده است. به عنوان نمونه‌ی مهمی از این راه‌ها، راه کوهستانی از گرگانرود به اردبیل را می‌توان ذکر کرد که از ییلاق به آق‌اولر می‌آمده است. این راه در زمستان به واسطه‌ی پوشیده شدن از برف، مسدود می‌مانده و برای ارتباط از راه آستارا استفاده می‌شده است. البته برای تشخیص برخی از این راه‌ها که معمولاً کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند قاعدتاً برج‌های سنگی که گاه ارتفاع آن‌ها به حدود یک متر می‌رسید، تعبیه می‌شد. (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۳)
شاه عباس اول در (بازگشت و فراغت از تسخیر گنجه و شیروان) به هنگام عبور لشکریانش از راه گیلان به مازندران و به هنگام (سیر و شکار گیلانات) بر طبق روایت (تاریخ گیلان) دستور می‌دهد تا (از ابتدای آستارا تا سرحد و سامان مازندران در ترتیب شوارع و تعمیر پل‌ها) بکوشند. اولئاریوس در حدود سال ۱۸۶۷ میلادی در این مورد می‌نویسد: شاه عباس با احداث راهی از استر‌آباد (گرگان) آغاز می‌شود و به آستارا پایان می‌یابد [نقیضه فقدان راه‌ها را] جبران کرده است، چنان که اکنون مردم می‌توانند با سهولت با هرگونه وسیله‌ی نقلیه‌ای مثل گاری و اسب و شتر و امثال آن‌ها در طول این راه سفر کنند). (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۳) هدف شاه عباس برای احداث و مرمت راه مذکور مفهوم نظامی داشت و منظور از ایجاد این راه استفاده لشکریان و عبور سربازان از این مسیر بوده است این راه نسبتاً مناسب نیز پس از مدتی به علت عدم نگهداری رو به ویرانی می‌گذارد و از لحاظ ارتباط تجاری به صورت فراموش شده و غیر قابل استفاده در می‌آید.
مکنزی بهترین راه‌های گیلان را مسیر بستر رودها می‌داند، مکنزی اضافه می‌کند: هیچ یک از راه‌های زمینی گیلان را نمی‌توان واقعاً خوب نامید. اولئاریوس در حدود سال ۱۶۳۷ راه گیلان را (هولناک‌ترین راه موجود در دنیا) برمی‌شمارد!؟ وی عنوان می کند از ۴ طریق بسیار دشوار ، باریک و پرخطر امکان دسترسی به گیلان وجود دارد: از خراسان و از راه استرآباد؛ از راه مازندران، از شهر فرح‌آباد ؛ از طریق پیله‌رودبار؛ از راه لنگرکنان (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۶)
اما راه زمینی گیلان به ایران مرکزی نیز از وضع بهتری برخوردار نبوده است. این جاده نیز بر اساس اطلاعات برجامانده احتمالاً در اوایل سلطنت سلسله‌ی صفویه که ( به استناد پل قدیمی موجود در شهر منجیل)، ساخته شده است. در سال ۱۲۴۶ هجری قمری فتحعلی شاه جاده‌ی منجیل و قزوین را تعمیر کرد و بعد ناصرالدین شاه نیز این کار را به انجام رساند و دهکده‌ی سراوان را وقف نگهداری جاده‌ی رشت به امام‌زاده هاشم و رشت به لاهیجان نمود. در کنار اقدامات دولتی، معمولاً تجار و معتبرین محلی در احداث و تعمیر راه ها و پل‌ها پیشقدم بوده‌اند. علاوه بر این، در نقاط مختلف بودجه‌ها و درآمدهای خاصی جهت نگهداری و مرمت راه‌ها در نظر گرفته می‌شد.
احداث راه شوسه رشت- قزوین در سال ۱۳۱۳ هجری قمری در دوره‌ی حکومت شاهزاده عباس میرزا ملک‌آرا، آغاز شد. این جاده به اضافه‌ی جاده‌ی غازیان-رشت که توسط یک شرکت روسی ساخته شد، در سال ۱۳۱۶ هجری قمری برای عبور درشکه افتتاح شد. امتیاز این شرکت ۸۹ سال بود و علاوه بر این‌ها، یک راه فرعی از رشت به پیربازار که بندر وصول عوارض رشت به شمار می‌رفت، ساخته شد. در کنار آن، سپهدار اعظم جاده‌ای از رودسر به لنگرود، لاهیجان، کیسم و رشت وراهی دیگر از رشت به پسیخان، جمعه‌بازار، کسماء شکرباغان و طاهرگوراب احداث نمود.
به طور کلی در آغاز سده‌ی حاضر راه‌های مهم سرزمین گیلان به شرح زیر بودند:
جاده‌ی آستارا به انزلی از طریق تالش ؛ جاده‌ی انزلی به تهران؛ جاده‌ی انزلی- مازندران
علاوه بر این، در همین دوره راه‌آهن رشت- پیربازار که راهی بود به طول ۹ کیلومتر و عرض ۷۵ سانتیمتر ایجاد شد (۱۹۱۵ میلادی) و تا مدتی دایر بود؛ هرچند پیش از آن، همانگونه که اورسل از سال ۱۸۸۲ میلادی خبر می‌دهد، طرح احداث راه‌آهن بین رشت- تهران مطرح بوده است، اما کرزن در سال ۱۸۹۲ میلادی خبر می‌دهد که قسمتی از این طرح به انجام رسیده، اما ناتمام رها مانده است. (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۷)
ب: راه های آبی : رودهای کوچک و بزرگ منطقه، تا مدت‌ها راه‌های آبی داخلی و نیز ارتباط خارجی منطقه را فراهم می‌کردند و عمدتاً با بهره گرفتن از قایق‌های محلی مورد استفاده بوده‌اند. از مهم‌ترین راه‌های مزبور که از نظر تجاری اهمیت فراوانی داشته، همین راه آبی رشت- انزلی از طریق پیربازار بوده است. ملگونف بین سال‌های ۱۸۵۸ تا ۱۸۶۰ میلادی این مسیر را به دقت وصیف کرده است: راه کرجی‌بانان از انزلی به پیربازار از سمت راست میان‌پشته است. نزدیک میان‌پشته طرف راست، جزیره کلم‌گوده قرار دارد که پوشیده از نی است… بعد از این جزیره، راه به مرداب باز می شود و کرجی‌‌ها با بادبان حرکت می‌کنند… کشتی نمی‌تواند داخل مرداب شوند، چون گودی آن از حدود ۸ تا ۱۶ متر بیشتر نیست. ، غالب مردم انزلی به شغل قایقرانی و حمل بار اشتغال داشته‌اند. (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۴)
اهمیت دریای خزر به عنوان راه تجاری توسط دو جغرافیادان مورد تأیید است. ابن جوقل می‌نویسد: (کشتی‌های تجاری میان سرزمین‌های مسلمانان و زمین خزر در حرکتند)، و اصطخری از ارتباط بین شهرها از طریق این دریا خبر می‌دهد. اما استفاده از راه دریایی و کشتیرانی به ویژه پس از قرارداد ترکمنچای به دست روس‌ها افتاد. بدین سان تجارت از راه آبی دریای خزر عمدتاً در دست کمپانی‌های خارجی و معروف‌ترین آن‌ها در سده‌ی ۱۹ میلادی، کمپانی روسی قفقاز و مرکوری بود. این کمپانی که ناوگانی از کشتی‌های متعدد تجاری در اختیار داشت و کشتی تفریحی کوچکی به ناصرالدین شاه اهدا کرده بود، دارای غلبه‌ی تجاری خاصی بود. مطابق عهدنامه‌ی ترکمنچای حتی ورود این کشتی تفریحی به دریا نیز توسط روس‌ها منع شده بود.در همین زمان، کشتی‌های شوروی (سابق) دریای خزر توسط کمپانی کاسپار یا شرکت دریای خزر اداره می‌شدند و ۲ خط منظم برای حمل و نقل پست و مسافر و مال‌التجاره دایر گردید:
خط اول، بین بادکوبه و بندرانزلی و خط دوم، بین بادکوبه، آستارا، انزلی، تنکابن، مشهدسر، بندرگز و بالعکس. .(خمامی زاده ۱۳۵۷: ۱۸۱)
حمل و نقل هوایی : امتیاز خطوط هواپیمایی بر اساس قراردادی مخصوص و مسافت ۳۰۹ کیلومتر مسیر بین تهران- بندرانزلی به کمپانی یونکرز آلمان برای مدت ۵ سال واگذار شده بود که محموله‌های پستی دولتی را حمل نماید. خط هوایی مزبور در انزلی به هواپیمای مسیر باکو – مسکو مربوط بود، به نحوی که از این طریق تهران به وسیله‌ی انزلی به اروپا متصل می‌گردید. در همین زمان، مسافت بین تهران و برلین در ۵ روز طی می‌شد. علاوه بر این، باکو از طریق خطوط آهن به برلین، پاریس، لندن و شهرهای دیگر اروپایی و نیز از طریق هواپیمای کمپانی W.O.G.W.F به شهرهای مذکور متصل می‌شده است. مسعود کیهان خبر می‌دهد که: سابقاً سرویس مزبور در خطوط ذیل دایر گشته، مسافر و مقدار معین مال‌التجاره حمل می‌نمود، ولی اکنون (۱۳۰۹ هجری شمسی) این سرویس متروک گردیده است. (اصلاح عربانی ۱۳۸۰:ج۲ :۴۵۵)
شرایط کنونی راه های استان گیلان
استان گیلان مجموعاً دارای ۱۰۷۴۶ کیلومتر انواع راه زمینی می باشد. حدود ۸۳ درصد از راه‌های استان گیلان (۸۹۰۱ کیلومتر) را راه‌های روستایی تشکیل می‌دهند که از این میزان راه روستایی ۴۵ درصد آسفالته ۲۶ درصد راه شوسه خاکی و ۲۹ درصد راه های دسترسی روستایی هستند. بدین ترتیب می‌توان در نظر اول نتیجه گرفت که استان گیلان دارای یکی از پیچیده‌ترین شبکه‌ راه‌های روستایی است. با توجه به وضعیت کیفی راه‌های روستایی مشخص می‌شود که روستاهای متعدد و پراکنده‌ی استان از لحاظ برخورداری از راه‌های مناسب با تفاوت و نوسان چشمگیری روبه‌رو هستند. علاوه بر این، میان قسمت‌های مختلف استان تفاوت درون منطقه‌ای آشکاری از لحاظ طول و کیفیت راه‌های روستایی ملاحظه می‌شود، بدین معنی که شهرستان رشت دارای بیشترین طول راه‌های روستایی در استان است (۱۲۹۳ کیلومتر) و شهرستان‌های تالش (۹۹۶ کیلومتر) ، رودسر (۸۲۹ کیلومتر)، صومعه سرا (۷۲۲ کیلومتر) و رودبار (۷۰۲ کیلومتر) به ترتیب پس از آن جای می‌گیرند. در مقابل، شهرستان‌های انزلی و آستارا به ترتیب با ۱۰۸ و ۱۶۱ کیلومتر دارای کمترین طول‌ راه‌های روستایی هستند. از سوی دیگر ، طول راه‌های روستایی آسفالته در شهرستان‌های فوق به ترتیب ۴۷٫۲ درصد رشت ، ۳۹٫۵۹ درصد تالش، ۳۸٫۶۵ درصد رودسر ،۵۴٫۳۷ درصد صومعه سرا و ۳۰٫۱۸ درصد در رودبار، ۴۷٫۴درصد در انزلی و ۵۹٫۴۹ درصد در آستاراست که خود نشانگر تفاوت‌های کیفی از نظر دسترسی به راه‌های مناسب ارتباطی در سطح شهرستان‌های استان است.
در سال ۱۳۹۳، طول راه‌های حوزه‌ی استحفاظی اداره‌ی کل راه و شهر سازی استان گیلان ۱۰۷۴۶ کیلومتر به شرح زیر بوده است:
آزاد راه ۵۳ کیلومتر (۰٫۵ درصد کل راه‌های استان گیلان).